N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Russische oorlogseconomie Financieel is dienen in het Russische leger aantrekkelijk. En de komende jaren heeft het Kremlin nog genoeg geld.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/08/data103642590-a3aecf.jpg)
Neem de fictieve Russische man Aleksander (30). Hij heeft een vrouw en laten we zeggen twee kinderen. Aleksander fungeert hier als rekenvoorbeeld. Het gezin woont aan de Wolga in Tsjoevasjië of in een andere onderbedeelde regio. Aleksander heeft twee armen en twee benen – geen beperkingen. Met zijn werk verdient hij het regionaal gemiddelde: 40.000 roebel per maand (omgerekend 388 euro op basis van de koers vrijdagochtend).
Stel nu dat hij een contract tekent bij het Russische leger – of gemobiliseerd wordt, financieel maakt dat niet uit. Hij gaat er direct op vooruit: een maandsalaris van 195.000 roebel (1.892 euro), en daarbovenop een ‘tekenbonus’ van nog eens 195.000 roebel. Voor dit bedrag had hij voorheen tien maanden moeten werken.
Na vijf maanden – eerst een korte training, dan naar het front in Oekraïne– komt onze zelfbedachte Aleksander te overlijden. Zijn gezin krijgt dan meer geld dan hij met zijn salaris tot zijn pensioen bij elkaar had kunnen harken. „Het maakt zijn dood winstgevender dan zijn leven”, zegt de Russische econoom Vladislav Inozemtsev vanuit Washington. Hij maakte deze berekening onlangs voor het eerst en noemt het de ‘doodseconomie’ (deathonomics). Zijn theorie werd veelbesproken in Russische onafhankelijke media.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/03/data97717181-65d94d.jpg)
Een overzicht van de tegemoetkomingen die de nabestaanden wordt beloofd: namens de president wordt 5 miljoen roebel (48.500 euro) uitgekeerd. De regionale overheid doet er 1 tot 3 miljoen bovenop. De strijdkrachten keerden daarvoor al bijna 5 miljoen roebel uit. Militairen hebben ook nog een verplichte verzekering die de nabestaanden voorziet van minstens 2,9 miljoen roebel. Een weduwe krijgt, afhankelijk van de woonplaats, een militair pensioen van minimaal maandelijks 21.000 roebel (204 euro). Kinderen van omgekomen militairen krijgen een toelage van 2.800 roebel per maand.
Aleksander heeft zijn gezin drie jaar na zijn dood al bijna 15 miljoen roebel opgeleverd, omgerekend 145.500 euro. Daarnaast wordt ook de hypotheek van de gevallene afgelost. Zolang ze niet hertrouwt, krijgt zijn weduwe ook nog 60 procent korting op de energierekening en het openbaar vervoer. Als alle toelages daadwerkelijk worden uitgekeerd, tenminste. Volgens econoom Inozemtsev is dat momenteel het geval. „Sinds juli vorig jaar zijn deze betalingen op orde.” Het is wel noodzakelijk dat iemands lichaam wordt teruggevonden en dat zijn dood officieel wordt vastgesteld. „Volgens mij heeft het Russische ministerie van Defensie gekeken naar hoe de Wagner Groep het aanpakte en heeft het vervolgens het hele Russische leger omgebouwd naar iets wat erg op de huurlingenstructuur lijkt”, aldus Inozemtsev. Dit is hoe Rusland zijn financieel en demografisch overwicht over Oekraïne inzet in de oorlog.
Tekort aan mankracht
Vorig jaar werd gespeculeerd dat Rusland de oorlog zou moeten opgeven omdat het door zijn mankracht heen zou raken. Als de Oekraïense schattingen kloppen, overlijden er dagelijks honderden Russen aan het front. Toch is er al bijna een jaar voorbij sinds de massale gedwongen mobilisatie van vorig jaar september, en het front is niet in elkaar gestort. „Er is geen tekort aan mankracht. En ik kan dit verklaren vanuit een economisch oogpunt”, zegt Inozemtsev. „Omdat de betaling best aantrekkelijk is.”
Hoofd van de Nationale Veiligheidsraad en oud-president Dmitri Medvedev onthulde afgelopen donderdag dat sinds januari 231.000 mensen een contract aangingen bij het leger. In de eerste helft van dit jaar gaf Rusland 1 biljoen roebel (9,7 miljard euro) roebel uit aan militaire salarissen.
De armste gebieden in Rusland leveren een disproportioneel grote bijdrage aan de mankrachten voor de oorlog. Van de 26 regio’s met de hoogst bekende dienstplichtcijfers, hadden er 23 een inkomensniveau onder het nationale gemiddelde, onthulden Russische onafhankelijke media eind vorig jaar. Dit komt enerzijds doordat arme mannen niet de middelen hebben om hun dienstplicht af te kopen, maar ook omdat het vaak hun beste kans is op het verbeteren van hun sociaal-economische positie.
Rusland legt dus een sappige wortel neer om mannen naar het strijdveld te lokken waar volgens Oekraïne in totaal al meer dan 200.000 Russen het leven lieten. Maar de Russische regering heeft ook een bestuurlijke stok klaargelegd. Vorige week is de mobilisatiewet aangepast. De boetes voor het ontlopen van mobilisatie zijn opgehoogd. De dienstplichtige leeftijd is uitgebreid van 18 tot 31 jaar oud – eerder was de bovengrens 28 jaar. Reservisten kunnen voortaan tot hun 55ste worden opgeroepen (eerder stopte dat bij 50 jaar). Deze maatregelen vergroten de potentiële omvang van het Russische leger met 4 miljoen mannen.
„Deze wet is geschreven voor een grote oorlog. Voor algemene mobilisatie. Die grote oorlog is nu al te ruiken”, zei Andrej Kartapolov, hoofd van de Defensiecommissie in de Doema tijdens de stemming. Analisten trekken hun conclusies: het Kremlin zoekt geen uitweg voor de oorlog. Het zoekt naar een manier om in Oekraïne te blijven en zijn inzet uit te breiden.
Economie houdt het vol
Russische economen denken dat Rusland deze strategie lang vol kan houden. Dit jaar gaat 30 procent van de staatsuitgaven naar defensie. Dat lijkt veel, maar tussen 2011 en 2022 gaf Rusland jaarlijks ook al tussen de 14 en 23 procent van het budget uit aan defensie. Al het geld dat door de militaire uitgaven in omloop is gebracht, heeft een positief effect op de lokale economie. In 2022 kromp de Russische economie ondanks de sancties slechts 2,1 procent en het Internationaal Monetair Fonds verwacht dit jaar zelfs lichte groei. De westerse sancties hebben zelfs gezorgd voor een soort isolatielaag rond de Russische economie, waardoor die nu minder gevoelig is voor de wereldconjuctuur. Het nationaliseren van sommige westerse bedrijven heeft de kas ook gespekt, maar hoge olie- en gasprijzen zijn de kurk waar alles op drijft.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/02/data97073519-6dcd4f.jpg)
„Als er geen plotselinge daling van de olieprijzen komt, of iets dergelijks catastrofaals, heeft Rusland genoeg geld om de huidige uitgaven ongeveer twee jaar vol te houden”, schrijft Alexandra Prokopenko, journalist van het Russische medium The Bell dat in ballingschap vanuit het buitenland publiceert.
Inozemtsev houdt eenzelfde periode aan: „De sancties zijn vrij serieus en kunnen de mogelijkheid van de regering om oorlog te voeren ondermijnen… over twee tot vier jaar. Omdat het budget erop ingericht is.”
Volgens hem wordt het grootste probleem de inflatie, nu de overheid de markt overspoelt met geld. De roebel is sinds het einde van vorig jaar ten opzichte van de dollar bijna de helft van zijn waarde kwijtgeraakt. Dit betekent dat geïmporteerde goederen voor veel Russen buiten bereik raken. Dat zal invloed hebben op de levensstandaard.
President Poetin stelde donderdag bijvoorbeeld voor dat de overheid voor staats- en gemeenteambtenaren geen buitenlandse auto’s meer koopt, maar dat het personeel voortaan in Russische auto’s gaat rijden. Ook al erkende Poetin dat deze auto’s „bescheidener” zijn dan wat de ambtenaren gewend zijn.
Al met al tonen de cijfers ook juist aan hoeveel kunstgrepen Rusland moet nemen om de oorlog gaande te houden. Voor eeuwig houdbaar is dat niet. „Rusland kan dit niet voor onbepaalde tijd volhouden. De situatie zal verslechteren. Geen twijfel over mogelijk”, zegt Inozemstev.
Het zou kunnen dat hierdoor meer armoede ontstaat, waardoor Rusland een stabiele aanvoer naar het leger toe houdt. Maar het enthousiasme lijkt al te minderen. „Inozemstev beschrijft precies de situatie hier in het noorden in een depressief regiocentrum”, schrijft een anoniem Russisch account in een reactie op Inozemstevs artikel. „Aan het begin van de oorlog schreven honderd avontuurlijke mannen zich in. Toen ze goed geld begonnen te bieden voor het contract, mobiliseerden 1.000 tot 1.300 mensen uit het dorp van 50.0000 inwoners.” Sindsdien groeit het aantal soldatengraven op het lokale kerkhof volgens de auteur gestaag, en is het animo gezakt naar „rond de nul”.
Het Kremlin kan de salarissen opnieuw verhogen, of overstappen op dwang. Alles wijst erop dat Rusland zich voorbereidt op een tweede mobilisatiegolf in het najaar. „De voorbereidingen zijn erop gericht om de fouten van de eerste mobilisatiegolf te voorkomen”, zegt hoofdredacteur Sergej Smirnov in een video voor het Russische onafhankelijke medium Mediazona. De run op de grenzen zal uitblijven: zodra de oproep verzonden is, is de grens gesloten voor de geadresseerde: hij mag het land niet meer uit.
Rusland is er alles aan gelegen om sterk over te komen. Te laten zien dat er genoeg reserves zijn om een bedreiging te zijn, niet alleen voor Oekraïne maar ook voor de NAVO-landen. Zoals Noord-Korea laat zien, kan een land dit lang volhouden – zelfs als de eigen bevolking verhongert. Toch zit er ook rot in de stoelpoten van het Kremlin. Tijdens de Wagner-opstand eind juni was te zien hoe weinig animo er binnen het defensieapparaat was om de opstandelingen tegen te houden. De zwaarbewapende huurlingen, onder aanvoering van Jevgeni Prigozjin, ondervonden nauwelijks tegenstand tijdens hun mars op Moskou.
Bronnen bij de Russische militaire inlichtingendienst hintten tegen het Russische onafhankelijke onderzoeksjournalistieke medium The Insider dat er mogelijk meer couppogingen aan zitten te komen. „Iedereen in het ministerie van Defensie is moe van deze oorlog en wil dat het ophoudt”, stelt een van de bronnen binnen de militaire inlichtingendienst. „Je kunt de onvrede voelen, dus ik verwacht een gewapende opstand tegen de herfst.”
